gezegenimsi nebula ne demek?

Gezegenimsi bulutsu, başlangıç kütlesi sekiz Güneş kütlesinden az olan bir yıldızın hafif patlama, kırmızı dev yıldızlarının dış katmanlarını atması, sonucunda oluşan salma bulutsusuna verilen isimdir.¹ Yıldızın geçirdiği değişim sonucu yıldızlararası ortama attığı dış katmanları, yani atmosferinden oluşur.

Yıldızların kaderlerini belirleyen son basamakları neredeyse tamamen doğarken sahip oldukları kütleye bağlıdır.

Başlangıç kütleleri 0,8 Güneş kütlesinden fazla, 8 güneş kütlesinden az olanlar, hayatlarına gezegenimsi bulutsu (nebula) püskürterek son verirler.² Yıldızdan geriye kalanlar ise beyaz cücelerdir.

Fakat başlangıç kütleleri sekiz Güneş kütlesinden fazla olanlar, hayatlarına süpernova patlaması ile son verirler ve yıldızdan geriye kalanlar ise nötron yıldızları veya karadeliklerdir.

Oluşumu

Başlangıçtaki kütlesi sekiz Güneş kütlesinden küçük olan yıldız, çekirdek hidrojen yanmasını bitirip bir kırmızı deve dönüşür.

Burada şimdi çekirdekte helyum, karbon ve oksijen oluşturmak üzere yanar ve bu anda çekirdeğin çevresinde ince bir kabukta kalan hidrojen de yanmaya devam eder. Yıldız, 1000 ile 10 000 kat arasında parlaklık artışı gösterir.

Dışta kalan, zengin hidrojen zarf devasa boyutlara şişer. Genişliği Dünya'ın hatta Mars'ın yörüngesine varan boyutlara kadar şişer.

Genişleyen zarfın yüzey sıcaklığı 2500 ile 3500 dereceye kadar düşer. Bu sıcaklık da bir yıldız için soğuktur ve yıldızın kırmızı görünmesine sebep olur.

Bu sırada yıldızın yüzeyinden, Güneş'inkine benzer ama daha güçlü rüzgarlar esmeye başlar. Tabii bu da kırmızı devin merkezindeki çekirdeğinin çevresinde bulunan hidrojen zarfı kaybetmesine neden olur.

Zarfın bitimine doğru, yani kütle kaybının en fazla olduğu zaman yıldız titremeye başlar (puls atımı). Yüzey katmanları tekrar eden çevrimlerle genişler ve büzülür. Bu periyotlar birkaç aydan uzun yıllara kadar sürer. Bu tür puls yapan yıldızlara uzun dönemli değişenler denir.

Yıldız tarafından püskürtülen zarf materyali zamanla genişleyerek bizim gezegenimsi bulutsu dediğimiz gaz kabuğunu oluşturur.

Gezegenimsi bulutsular tipik olarak Güneş'in 2/10'u kadar kütleye sahiptir. (Daha da kütleli olanlar da bulunmuştur.) Gaz kabuk saniyede 15 ile 30 km (saatte 60 000 ile 120 000 km) genişleme hızı ile yıldızlararası ortama doğru sürüklenirler.

Gezegenimsi bulutsular aslında merkezlerindeki yıldız(lar) tarafından aydınlatılırlar. Bazıları küresel veya sarmal, bazıları çift kutupludur fakat bazılarında herhangi bir düzgün şekil yoktur. Ama her ne olursa olsun genellikle çok güzel görüntüleri vardır. Tabii bu güzel görüntüler de burada sonsuza dek durmaz, kabuk genişledikçe yıldızlararası ortamla birleşir ve dağılırlar.

Ortalama olarak her yıl galaksimizde bir tane gezegenimsi nebula oluşurken bugüne kadar 1500 tanesi de kataloglanmıştır.